Početna > Izdanja > Broj 138 > Giganti - Emil Berliner

Emil Berliner

Emil Berliner (20. 5. 1851 – 3. 8. 1929. godine), bio je nemačko-američki pronalazač. Najpoznatiji je po tome što je izumeo vertikalno sečenu ravnu ploču – disk (poznatiju pod nazivom „gramofonska ploča“) koja se koristi sa fonografom. Osnovao je kompaniju United States Gramophone Company 1894. godine, Gramophone Company u Londonu, u Engleskoj 1897. godine, Deutsche Grammophon u Hanoveru, u Nemačkoj 1898. godine, Berliner Gram-o-phone Company of Canada u Montrealu 1899. godine (osnovanu specijalnom poveljom 1904. godine), kao i Victor Talking Machine Company 1901. godine sa Eldridžom Džonsonom.

Rane godine

Berliner je rođen u Hanoveru, u Nemačkoj 1851. godine u jevrejskoj trgovačkoj porodici. Mada je odgajan kao Jevrej, kasnije je postao agnostik. Završio je zanat kako bi postao trgovac, u skladu s porodičnom tradicijom. Iako su izumi bili njegova strast, radio je kao računovođa kako bi sastavio kraj s krajem. Da ne bi bio regrutovan u Francusko-pruskom ratu, Berliner je 1870. emigrirao u Sjedinjene Američke Države kod prijatelja svog oca, u čijoj je prodavnici u Vašingtonu radio. Odande se preselio u Njujork i živeo od privremenih poslova poput raznošenja novina i čišćenja boca, dok je noću studirao fiziku na privatnom fakultetu Kuper Junion.

Karijera

Nakon rada na ergelama na kojima su se iznajmljivali konji, zainteresovao se za novu audio tehnologiju telefona i fonografa i izumeo poboljšani telefonski predajnik (jedan od prvih tipova mikrofona). Patent je kupila kompanija Bell Telephone Company. U Americi su Tomas Edison i Berliner vodili dugu sudsku bitku oko patentnih prava. Međutim, 27. februara 1901. godine Apelacioni sud Sjedinjenih Država proglasio je patent nevažećim i dodelio Edisonu puna prava na pronalazak, navodeći da je „Edison prethodio Berlineru u prenošenju govora... Upotreba ugljenika u predajniku je, bez obzira na kontroverzu, Edisonov izum“ i Berlinerov patent je proglašen nevažećim. Berliner se potom 1877. godine preselio u Boston i radio za kompaniju Bell Telephone do 1883. godine kada se vratio u Vašington i postao privatni istraživač. Emil Berliner postao je državljanin Sjedinjenih Država 1881. godine. Berliner je takođe izumeo verovatno prvi radijalni avionski motor (1908. godine), helikopter (1919. godine) i akustične ploče (1920-ih godina).

Berliner je 1886. godine počeo da eksperimentiše sa metodama snimanja zvuka. Prvi patent za ono što je nazvao „gramofonom“ dobio je 1887. godine. Patent je opisao snimanje zvuka pomoću horizontalne modulacije stilusa koji prati liniju na rotirajućoj cilindričnoj površini presvučenoj otpornim neprozirnim materijalom kao što je čađa, naknadno fiksirane lakom i korištene za fotograviranje odgovarajućeg žleba na površinu metalnog reprodukcionog cilindra. U praksi se Berliner odlučio za format diska, što je znatno olakšalo korak fotograviranja i ponudilo mogućnost izrade višestrukih primeraka rezultata jednostavnijim postupkom poput galvanoplastike, oblikovanja ili žigosanja. Berliner je 1888. godine koristio direktniju metodu snimanja, pri kojoj je stilus pratio liniju kroz vrlo tanak sloj voska na cinkovom disku, koji je zatim graviran u kiselini da bi se linija ogoljelog metala pretvorila u žleb koji se može reprodukovati.

Korisnik Berliner licence je u Nemačkoj 1890. godine proizvodio igračku gramofon i petoinčne tvrde gumene diskove (otisnute replike master graviranih cinkovih diskova), ali pošto su ključni američki patenti još uvek bili na čekanju, prodavali su se samo u Evropi. Berliner je nameravao da njegov gramofon bude više od obične igračke, a 1894. godine ubedio je grupu biznismena da ulože 25.000 dolara, što je iskoristio da osnuje United States Gramophone Company. Počeo je s prodajom ploča od sedam inča i pozamašnijeg gramofona koji je, međutim, i dalje morao da se pokreće ručno kao i igračka.

Poteškoća u vezi s korišćenjem ranih gramofona koji su zahtevali ručno pokretanje bila je u tome što se rotaciona ploča gramofona nije uvek okretala jednakom brzinom tokom reprodukcije ploče. Eldridž R. Džonson, inženjer i vlasnik male mašinske radionice u Kamdenu u državi Nju Džerzi, pomogao je Berlineru da razvije odgovarajući jeftin opružni motor s namotavanjem za gramofon i postao Berlinerov proizvođač. Berliner je Frenku Simanu dao ekskluzivna prava prodaje u SAD-u, ali nakon nesuglasica Siman je počeo da prodaje svoju verziju gramofona, kao i neovlašćene kopije Berlinerovih ploča, a Berlineru je zakonski zabranjena prodaja vlastitih proizvoda. Kompanija US Berliner Gramophone Company je zatvorena sredinom 1900. godine i Berliner se preselio u Kanadu. Nakon različitih pravnih manevara, kompaniju Victor Talking Machine Company zvanično je osnovao Eldridž Džonson 1901. godine, a od upotrebe komercijalnog naziva „gramofon“ se u potpunosti i konačno odustalo u SAD, iako je on nastavio da se koristi drugde u svetu. Kompanija Berliner Gramophone Co. of Canada osnovana je specijalnom poveljom 8. aprila 1904. godine i reorganizovana je kao Berliner Gramophone Co. 1909. godine u Montrealu, u okrugu Sent Henri.

Gramofon

Gramofon je predstavljen kao uređaj za pravljenje trajnih zapisa ljudskog glasa ili drugih zvukova, uključujući muziku svih vrsta, kao i za njihovu reprodukciju u bilo kom trenutku, koliko god puta je potrebno. Ploče su pravljene od tvrde gume, čvrstog metala i drugih neuništivih materijala i stoga se s njima moglo rukovati bez straha od loma ili oštećenja. Zvučni zapisi su bili žlebovi jednake dubine, ali različitog smera, za razliku od onih u vidu ravnih linija različitih dubina kod fonografa i grafofona. Ovi zapisi su se mogli neograničeno umnožavati, a svaka kopija zvučala bi identično kao original.

Gramofon se zasnivao na fonoautografu Leona Skota, koji je izumljen skoro četrdeset godina ranije i na kom je zvuk praćen u vidu krivih linija na zadimljenoj površini mesinganog cilindra pomoću dijafragme sa stilusom pričvršćenim u sredini. Početkom 1877. godine, ili šest meseci pre otkrića principa fonografa urezivanjem limene folije ili voska, Čarls Kros iz Pariza je osmislio i zabeležio teoriju da, ako se krivolinijski zapis Skotovog fonoautografa može fotogravirati, i ako se takva gravura može reprodukovati na stilusu pričvršćenom za dijafragmu, originalni zvuk bi se reprodukovao sa apsolutnom tačnošću. Ovo je bio prvi koncept mašine za reprodukciju zvuka. Međutim, Kros se nije bavio praktičnom primenom ove teorije, verovatno zbog mnogih tehničkih poteškoća koje su morale biti prevaziđene da bi se ona ostvarila.

Emil Berliner je želeo da reprodukuje ljudski glas prema sličnom principu, pa je nakon mnogo proučavanja i eksperimentisanja obezbedio osnovne patente koji obuhvataju opšti proces i njegove suštinske detalje. U njegovoj mašini, koju je nazvao gramofon (od fonoautogram ili fonautografski zapis), glas je prvo praćen krivolinijski kao u Skotovoj mašini, ali na metalnoj ploči prekrivenoj vrlo finim slojem masnog bakropisa, a linije su zatim „ugravirane“ u metalnu ploču potapanjem u kiselinu. Iz ovog verno ugraviranog zapisa glas se mogao lako reprodukovati i kopirati galvanoplastikom ili drugim metodama umnožavanja.

Buduće generacije moći će u samo 20 minuta sažeti tonske slike svog života – pet minuta dečjeg brbljanja, pet zauvek zabeleženih trenutaka poslednjih reči na samrti. Zar ovo ne deluje kao stvaranje iskrene prisne veze s besmrtnošću?

Berliner Gramophone Company

Ostali Berlinerovi pronalasci uključuju novu vrstu razboja za masovnu proizvodnju platna, akustične ploče i ranu verziju helikoptera. Prema izveštaju časopisa The New York Times od 1. jula 1909. godine, helikopter koji su napravili Berliner i Dž. Njuton Vilijams iz Derbija u državi Konektikat podigao je svog pilota (Vilijamsa) „sa zemlje u tri navrata“ u Berlinerovoj laboratoriji u kvartu Brajtvud u Vašingtonu.

U periodu od 1907. do 1926. godine Berliner se posvetio poboljšanju tehnologije vertikalnog leta razvojem lakog rotacionog motora koji je unapređivao tokom 1910-ih i 1920-ih godina. Zajedno s naučnikom i pronalazačem R. S. Murom kao glavnim pomoćnikom, Berliner je nabavio automobilske motore od kompanije Adams Company iz Dubjuka u Ajovi, proizvođača automobila Adams-Farwell. Ovaj automobil je koristio vazdušno hlađene rotacione motore sa tri ili pet cilindara koje je u kompaniji interno razvio Fej Oliver Farvel (1859 – 1935). Berliner i Farvel su ih prilagodili za upotrebu u usavršavanju „mašina“ za vertikalni let. Ova rešenja omogućila su mu da se udalji od teških redovnih motora i pređe na lakše rotacione modele, što je dovelo do nastanka rotacionog motora od 6 ks za poboljšanje vertikalnog leta. Upravo su ovi eksperimenti doveli do formalnog osnivanja kompanije Gyro Motor Company 1909. godine. Stvaranje rotacionog motora od 6 ks pokrenulo je upotrebu rotacionih motora u vazduhoplovstvu. Kompanija Gyro Motor Company je proizvodila ove i druge poboljšane verzije žiro motora u periodu od 1909. do otprilike 1926. godine. Zgrada koja se koristila za ove aktivnosti i dalje se nalazi na adresi 774 Girard Street, NW, Washington DC, a glavna fasada gleda na uličicu Fairmont-Girard.

Nastavljajući da usavršava oblast vertikalnog leta, Berliner je od 1910. godine eksperimentisao s vertikalno postavljenim zadnjim rotorom u cilju neutralisanja obrtnog momenta na svom dizajnu jednog glavnog rotora. Upravo je ova konfiguracija dovela do mehaničkog razvoja praktičnih helikoptera četrdesetih godina prošlog veka. Kada se otvorila kompanija Gyro Motor Company, menadžer je postao mašinski inženjer (između ostalog) Spenser Hit (1876 – 1963). Hit je bio povezan sa American Propeller Company, još jednom kompanijom za proizvodnju vazduhoplovnih mehanizama i proizvoda u Baltimoru u državi Merilend. I R. S. Mur, dizajner i inženjer, i Džozef Sanders (1877 – 1944), izumitelj, inženjer i proizvođač, bili su uključeni u prvobitne aktivnosti kompanije. Berliner je bio predsednik novoosnovane kompanije Gyro Motor Company i veći deo svog vremena proveo je baveći se poslovnim aktivnostima.

Berliner i njegov sin Henri su 16. jula 1922. godine predstavili funkcionalni helikopter za vojsku Sjedinjenih Država. Henri se razočarao u helikoptere 1925. godine, a 1926. godine osnovao je Berliner Aircraft Company, kompaniju koja se 1929. godine pripojila i postala deo kompanije Berliner-Joyce Aircraft.

Berliner, koji je pretrpeo nervni slom 1914. godine, takođe se aktivno zalagao za poboljšanje javnog zdravlja i sanitarnih uslova. Pored toga, zalagao se i za ravnopravnost žena, a 1908. godine osnovao je program stipendiranja pod nazivom Sarah Berliner Research Fellowship u čast svoje majke. Berliner je takođe podržavao i zagovarao cionizam.

Nagrade

Berliner je 1897. godine odlikovan Medaljom Džon Skot koju dodeljuje Institut Franklin, a kasnije Medaljom Eliot Kreson 1913. godine, kao i Medaljom Franklin 1929. godine.

Smrt

Berliner je 3. avgusta 1929. godine umro od srčanog udara u svojoj kući u hotelu Wardman Park u Vašingtonu, u 78. godini. Sahranjen je na groblju Rok Krik u Vašingtonu pored svoje supruge i sina.

Berza

investicioni fondovi

kursna lista