U poređenju sa visokoim spoljnim dugovima Srbije, bivša Jugoslavija je imala manju zaduženost.

Eskalacija dugoročnog zaduženja SFRJ nastala je naročito između 1975. i 1980. godine, kada je poraslo sa oko 6 milijardi na oko 16 milijardi američkih dolara. Platni problemi prema inostranstvunastali su sredinom 1987, mada je poznato da je Jugoslavija za razliku od mnogih dužnika i pored brojnih teškoća na vreme plaćala svoje spoljne obaveze. Skoro 10% BDP-a zemlje odlazilo je na otplatu glavnice i kamata u 1986. i 1987. godini. Do 1990. dospevalo je za naplatu 58% glavnice spoljnog duga Jugoslavije, što je bio preveliki zalogaj za mogućnosti zemlje. Zbog toga je u tesnoj saradnji sa MMF-om, kao koordinatorom multilateralne finansijske podrške, izvršena konsolidacija jugoslovenskih dugova (do 1995), čime je znatno olakšano breme njihovog servisiranja.

Prema podacima Narodne banke Jugoslavije, spoljni dugovi Jugoslavije na kraju 1987. godine iznosili su 21,3 milijarde dolara (konvertibilni dug od 20 milijardi). Srednjoročni i dugoročni dug iznosio je 18,7 milijardi dolara. Ako se od toga iznosa odbiju potraživanja, uglavnom od zemalja u razvoju od oko 3,8 milijardi dolara, prečiste klirinška potraživanja i dugovanja, jugoslovenski neto dug je tada iznosio 17,5 milijardi dolara. Problem nije bio sam apsolutni iznos duga jer nije bio veći od jedne trećine BDP-a, koliko je bio visok koeficijent zaduženosti zemlje od više od 45%, dok je prema kriterijumu MMF-a situacija već alarmantna ako je on viši od 25-30%. Na primer, u 1986. godini na otplatu duga (glavnice i kamate) otišlo je oko 4,6 milijardi dolara.

U finansijskim krugovima Jugoslavija se i pored problema smatrala sposobnim dužnikom, koji je smanjio dug, iako nije bio u mogućnosti da dospele rate plaća u punom iznosu. Jugoslavija je uspela da odlaže plaćanje dugova, pre svega zahvaljujući poboljšanju platnog bilansa, deviznih rezervi i delimičnom smanjenju spoljne zaduženosti.

Jugoslavija je u više navrata refinansirala spoljne dugove, čime je dobila nužan predah za prestrojavanje privrede i menjanje onoga što je otežavalo otplatu dugova. Samo refinansiranje nije jednostavna operacija jer se dug samo odlaže, dodeljuje se novi kredit za otplatu starog, koji se kasnije vraća sa kamatom. Svako refinansiranje znatno košta dužnika i postaje skuplje produženjem perioda mirovanja i odlaganjem otplata. Na primer, jedna milijarda dolara refinansiranog kredita košta oko 600 miliona dolara ako je prosečna kamata oko 9%, a rok otplate oko 7 godina.

U periodu 1983–1990. godine SFR Jugoslavija platila je u gotovom inostranim poveriocima sumu od više od 30 milijardi dolara, što je bio veliki izazov u dokazivanju da može da bude uredan platiša. Jugoslavija je bila jedna od retkih zemalja u razvoju koja je uspela tada da smanji dugove, što je učinjeno po cenu smanjenja mogućnosti za vlastiti razvoj.

Uoči secesije pojedinih republika i dezintegracije SFRJ, spoljni dug (glavnica bez kamate) prema konvertibilnom valutnom području iznosio je na kraju 1991. godine više od 15 milijardi dolara (od čega je bivša federacija bila garant za oko 11 milijardi).

Koeficijent zaduženja je tada bio smanjen na oko 15%, a indikativna cena jugoslovenskog duga na sekundarnom tržištu dugova zemalja u razvoju bila oko 30% nominalne vrednosti. Raspored dugovanja bio je sledeći (u milijardama dolara): Slovenija 1,7; BiH 1,5; Crna Gora 0,6; Hrvatska 2,7; Makedonija 0,7; Srbija 4,8 i Federacija 3,1. Međunarodnim finansijskim institucijama dugovala je oko 3 milijarde dolara, komercijalnim bankama (Londonskom klubu) 4,4 i vladama razvijenih zapadnih zemalja (članicama Pariskog kluba) oko 6,5 milijardi dolara.

Prema kriterijumu i terminologiji međunarodnih finansijsih institucija – MMF-a i Svetske banke – SR Jugoslavija bila je visoko zadužena zemlja sa „nižim srednjim dohotkom” po glavi stanovnika.

Države nastale posle raspada SFR Jugoslavije danas imaju ukupan spoljni dug od oko 180 milijardi američkih dolara (oko 130 milijardi evra), a pre rata, odnosno 1991. godine, dug Jugoslavije ukupno je bio nešto više od 15 milijardi dolara (malo više od 11 milijardi evra), što je čak oko 12 puta više nego krajem 1991.Prikazanisu podaci o visini spoljnih dugova zemalja i odnos evra i dolara iz sredineprošle godine, kada je 1 evro vredeo oko 1,4 dolara.

To ne oslikava pravo stanje jer vrednost američkog dolara danas nije ista kao pre 25 godina. Pojedini ekonomski stručnjaci upozoravaju da bi pri tom poređenju trebalo imati u vidu da je vrednost dolara od 1991. godine pa zaključno sa 2012. gotovo prepolovljena, ali uključujući i tu činjenicu, realno je ukupan iznos spoljnog duga svih država nastalih na području bivše SFRJ na kraju 2013. bio oko šest puta veći nego krajem 1991. S druge strane, ukupan iznos BDP-a u realnom iznosu u 2013. svih šest novih država nastalih na području bivše SFRJ bio je manji nego 1991. Već iz tih podataka jasno je da je stepen spoljne zaduženosti svih ovih novih država enormno povećan.

Ako se ima u vidu da se po međunarodnim finansijskim institucijama zemlja smatra visoko zaduženom ako je odnos njenog spoljnog duga i BDP-a prešao 80%,iz navedenih podataka jasno je da su Crna Gora, Hrvatska, Slovenija i Srbija visoko zadužene zemlje. Veličina BDP-a u Srbiji, Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini i Makedoniji, izražena u dolarima, po oceni stručnjaka je manje ili više naduvana jer se BDP u domaćoj valuti deli sa veštačkom, nerealnom vrednošću američkog dolara. Te naduvane veličine stavljaju se u odnos sa spoljnim dugovima i ti odnosi se tako veštački smanjuju u odnosu na realno stanje.

Ubedljivo najzaduženija zemlja bivše Jugoslavije je Hrvatska, čiji je spoljni dug prošle godine dostigao 46,7 milijardi evra, zatim slede Slovenija sa 43,4 milijarde evra, Srbija sa 26,1 milijardom evra, Makedonija sa 7,5 milijardi evra, a na začelju liste su Bosna i Hercegovina sa 4,2 milijarde evra i Crna Gora sa 1,6 milijardi evra. Evidentno je da je spoljni dug svih šest država u poslednjih pet-šest godina zabeležio enorman rast.

Stručnjaci se slažu i u tome da donekle samo Slovenija i Hrvatska kao punopravne članice EU, koje imaju neku sigurnost, mogu dozvoliti sebi toliki dug u odnosu na BDP, jer u slučaju problema u otplati svojih obaveza, odnosno kredita na neki način mogu očekivati pomoć od EU, koja je u sličnim situacijama, kao što je bilo u Grčkoj, Irskoj, Portugaliji, Kipru i Španiji, već intervenisala, što ne bi bio slučaj za preostale četiri zemlje bivše Jugoslavije.

Podaci Narodne banke Srbije iz marta 2015. pokazali su da je spoljni dug zemlje na kraju prvog tromesečja iznosio 26,73 milijarde evra. Od toga dug javnog sektora iznosio je oko 15,06 milijardi evra, a privatnog (banke, firme, građani) 11,48 milijardi evra.

Pozivajući se na izveštaj britanske organizacije Jubilee Debt Campaign, britanski list Gardian piše sredinom jula ove godine, da su pored Grčke, dužničkom krizom zahvaćene Hrvatska, Makedonija, Crna Gora, Kipar, Irska, Portugalija, Španija i Ukrajina, dok je Srbija u opasnosti od krize spoljnog duga jer njen neto dug prema svetu iznosi 98% BDP-a, a oko 9,6% budžetskih izdataka odlazi na otplatu dugova.

Osim Srbije, među državama kojima preti rizik od krize zbog visokog spoljnog duga su i Mađarska, Italija, Letonija, Litvanija, Poljska, Slovačka. U grupi zemalja kojima preti kriza izazvana dugovanjima privatnog sektora jesu Albanija, Belorusija, Bosna i Hercegovina, Turska i Britanija. Za razliku od Grčke, koja se nalazi pred bankrotom, ostali dužnici još nekako otplaćuju svoje dugove. Međutim, iznenadni poremećaji na finansijskim tržištima, kao što je skok kamata, mogu i njih baciti na kolena, upozorava britanski Gardian.

Dr Dejan Jovović, naučni savetnik i redovni član NDES-a